Web3.0 Hakkındaki Düşüncelerim
Bayram tatili boyunca bir çok farklı konu için hem araştırma hem de düşünme fırsatı buldum. Web3 de bunlardan bir tanesi oldu. Açıkçası Web1 döneminden beri Web’in nimetlerinden yararlanan birisi olarak geç araştırdığım bir alan olduğunu söyleyebilirim. Pandemi, Blokzincir ve Metaverse derken konu saçma noktalara gelmesinden sonra pek girmemiştim denebilir.
Aslında bu yeni bir konu değil. Eski tip web’den yararlandığım bilgiler kadarıyla hatta bu konudaki temel kitaplar 2018 yıllarında basıldığını da görmüş oldum.
Web3.0 ne ki?
Özet geçmek gerekirse Web1.0 ve Web2.0 genellikle sunucu — kullanıcı ilişkisini içerirken Web3.0 ile sunucu kavramı ortadan kalkıp merkeziyetsiz bir altyapının kullanılması önplana gelmiş. Hatta bu konuda Web1.0 için bilgi ekonomisi, Web2.0 için platform ekonomisi (frontend devrimi) ve Web3.0 için ise token ekonomisi (backend devrimi) ismi verilmekte.
Daha teknik olmak gerekirse eskiden uygulamalar API’ler aracılığıyla Veritabanları ile konuşuyorken, Web3.0 ile uygulamalar Akıllı Kontrat’lar aracılığıyla Blockchain ağı ile konuşmakta. Temel fark bu denebilir ve artık uygulamalara da “Application”(app) yerine “Decentralized Application” (dapp) denmeye başlanmış. Türkçe olarak “Merkeziyetsiz uygulama” olarak çevrilebileceğini görüyorum.
Bu teknik detayı biraz daha açtığımızda özellikle Önyüz uygulamaların pek değişmediğini fakat özellikle backend(arkauç) kodlarının geliştirilmesini akıllı kontrat geliştirmeye benzetip, sunucu sistemler yerine ise uçtan-uca ağ altyapısı yani blokzincir olarak düşünülebilir.
Blokzincir bir para birimi değil!
Özellikle blokzincir’in popüler olan şekilde Bitcoin-Etherium özelinde bir para birimi (cryptocurrency) olduğu algısı da henüz yıkılmamış durumda. Evet blokzincir’in en önemli uygulama alanı tartışmasız para transferleri ve yatırım amaçlı kullanıldığı için bu algı çok üstte olmasına rağmen blokzincir’in en önemli artısı “merkeziyetsiz veri” mimarisi olduğunu unutmamak gerekiyor. Ve tabi ki web3.0 için de bu bağlamda değerlendirmek gerekiyor.
Blokzincir’in detaylarına çok fazla girmeyeceğim ama açık kaynak kodlu bir blokzincir altyapı örneği olan Hyperledger Fabric hakkında yazdığım yazımda biraz daha incelenebilir. Bu yazımızda ise web3 ile bence en önemli ilişkisi olan “akıllı kontrat”lara biraz giriş yapacağım.
Afacan çocuk “Akıllı Kontrat”!
Akıllı kontratlar için bir çok tanım bir çok kullanım alanı bahsedilebilir ama çok çok özet geçmek gerekirse “Belirli koşullar altında, değiştirilemez şekilde kendi kendine çalışan bilgisayar uygulaması” olarak düşünülebilir.
Özellikle “self-operated” (kendi kendine çalışan) ve “immutable” (değişmez) olması özelliklerinin felsefi de bir çok anlamı var. Hem blokzincir konusunda hem de Doğa’nın yasaları konusunda anlatılacak çok şey var ama burada kesebiliriz.
Yine ufak bir detay vermek gerekirse akıllı kontratlarda 3. parti bir sunucu veya sisteme gereksinim duyulmadan çalıştırma süreci vardır. Ve bir akıllı kontrat değiştirilmesi veya silinmesi gerekirse yeni bir akıllı kontrat oluşturulması lazım. Çünkü akıllı kontratlar silinmemektedir.
Akıllı kontratlar Blokzincir altyapısına göre farklı programlama dilleriyle yazılmaktadır. Örneğin Solidity bir Etherium ağı için akıllı kontrat geliştirme dili olarak göze çarpmaktadır. Hyperledger Fabric ağında ise Golang ve Javascript ile akıllı kontratlar geliştirilebilmektedir.
Cüzdanınız yanınızda mı?
Web2.0'da hiç duyulmayan değişik kavramlara giriş yapıldığını görüyoruz. Bunlardan birisi de cüzdan olarak düşünebiliriz. Artık merkeziyet yok ise “kullanıcı hesabı” yerine “cüzdan”(wallet)’dan bahsedilebilir. Kısaca cüzdandan, Coin ve Token’larınızı güvenli bir şekilde tutan uygulama olarak bahsedebiliriz. Token ve Coin ilişkisini de koin ile token alabileceğiniz, ama token ile coin alamayacağınız bir yapı olarak kurtulamak belki de yeterli olacaktır.
Özet olarak web3.0 için en önemli sahiplik bu cüzdan olacaktır. Cüzdan ile akıllı kontratlar arasındaki ilişki ile süreçler ilerletilmektedir.
Ve sonunda Merkeziyetsiz Uygulamalar…
Web1.0 ile web tarayıcılar ve arama motorları önplanda olduğunu söyleyebiliriz ve tabi ki bu “bilgi” altyapısını oluşturmakta idi. Genellikle sadece okuma odaklı düşünülebilir.
Web2.0 ile Vikipedi (dijital ansiklopedi), sosyal medya ve e-ticaret sistemlerinin önplanda olduğu “platform” altyapısının önemli olduğunu görebiliyoruz. Genellikle okuma ve yazma odaklı düşünülebilir.
Web3.0 ise bize yukarıda bahsettiğimiz altyapılarla ve “token”larla karşımıza çıkmakta. Buradaki token’ları sadece coin (para) veya cryptocurrency(dijital para birimi) gibi düşünmek oldukça yanlıştır. Burada merkeziyetsiz, akıllı kontratlarla kullanılabilen ve cüzdan temelli bir yapı önplandadır. Önceki sürümlerden farklı olarak okuma ve yazmanın yanına artık çalıştırma (execute) da kullanılmaktadır.
Peki gelecek ne durumda?
Açıkçası altyapının 2018'lerde de hazır olmasına rağmen henüz hazır olmadığını düşünüyorum. Evet, özellikle dijital para birimi ve merkeziyetsiz finans alanlarında daha hızlı ve güzel gelişmeler var ama Web’in temel taşlarından olan “genel amaçlı veritabanı”, “dosya paylaşım” ve “hesaplama işleri” alanlarında blokzincir tokenlerının genişlemesi ve kullanım alanlarının gelişmesi gerekmektedir.
Geçmişe dönüp Web2.0 devrimini gördüğümüzde insanların İnternet’e erişimlerinin kolaylaşması ve sonrasında “sosyal” olarak bu ihtiyaçlarının oluşması ve artması olarak görülebilir. Muhtemelen Web3.0 için de buna benzer bir fitil oluşacaktır ve Web2.0'daki sunucu temelli altyapı, yerini daha verimli veya daha güvenli olarak planlanacak Web3.0 uygulamalarına bırakabilecektir.
Tabi ki hala kategorik olarak Web1.0'ı kullandığımız bu dönemde dahi her alanda tamamen Web3.0'a geçiş olacağını söylemek de bir hayal olduğunu düşünüyorum. Web3.0'ın ilk adımlarını hayatımızda görmeye başlamak bile merkeziyetsiz yapı hakkında güzel tecrübeler oluşturacaktır.
