Blokzincir türleri

Blokzincir denilince genel kanı olarak aklımıza Bitcoin, Ethereum gibi borsalarda işlem gören dijital para birimleri gelmekte. Fakat aslında blokzincir sadece bildiğimiz bu yapıları karşılamıyor. Bunların dışında, belki de daha büyük potansiyel olarak başka türleri de içermekte. Bu yazıda bunlardan bahsetmeye çalışacağım.

Öncelikle blokzincir ağını, 2 kategoride 2 farklı şekilde ele almak istiyorum. Public (herkese açık)-Private(özel) ve Permissioned(izinli)-Permissionless(izinsiz) olarak belirtilen fakat kafa karışıklığını da ardından getiren yapıları özetlemeye çalışacağım.

Blokzincir, izinli mi izinsiz mi?

Öncelikle bir blokzincir ağını açık veya özel olmasından önce bu şekilde anlatmak daha doğru olacağını düşünüyorum. Bir blokzincir ağının izinli olup olmaması “otorite” kavramı ile açıklanabilir. Otorite de aslında “ağın kontrolü” ile ilgilidir. Dolayısıyla şuana kadar erişim veya yazma ile ilgili bir şeyden bahsetmedik bile. Sadece “kontrol” kısmına göre izinli veya izinsiz olarak bir yapı kurguladık.

İzinli Blokzincir ağı için 3 yapıdan bahsedebiliriz.

• İzinli (permissioned) ağın en sıkı temsilcisi ağın tek bir otorite tarafından yönetilmesi yani özel (private) ağlar olarak düşünebiliriz.
• İzinli ağın bir başka sıkı temsilcisi de otoritenin tek olmaması yani bir bir grup tarafından yönetilmesi olarak düşünülebilir. Bu ağların özel adı da aslında Consortium (konsorsiyum, birlik veya kurul) olarak kullanılmaktadır.
• İzinli ağın son temsilcisi ise “İzinsiz” ağ ile kesişimi bulunan “Hybrid” yani aslında bir otorite tarafından kontrol edilen fakat bazı izinsiz süreçlerin de yer aldığı bir ağdır.

İzinsiz Blokzincir ağı için 2 yapıdan bahsedebiliriz.

• İzinsiz ağın en sıkı temsilcisi olan ve muhtemelen bildiğimiz blokzincir uygulamalarının çok yüksek oranını temsil eden herkese açık (public) yani herhangi bir merkezi otoritenin olmamasının esas olduğu blokzincir ağıdır. Ki bu ağdan dolayı blokzincir teknolojisinin merkezi otoritesinin olmadığı söylense de aksi örneklerin kategorilerini yukarıda anlatmış oldum.
• İzinsiz ağın “İzinli” ağ ile kesişimi bulunan “Hybrid” ağ da yukarıda bahsettiğimiz gibi bir otorite tarafından kontrol edilen fakat izinsiz süreçlerin de yer alabildiği bir ağ.

Özel ve Konsorsiyum ağları tekilleştirelim

Öncelikle ilerleyen süreçte Özel (private) ve Konsorsiyum (consotium) blokzincir ağlarını tek seferde kullanabilmek için aralarındaki tek farkı tekrar hatırlatalım: “Tek otorite ve çok otorite”. Evet iki ağ arasındaki tek fark otoritenin 1 olması veya 2'den fazla olması olarak söyleyebiliriz. Dolayısıyla artık Konsorsiyum ağlarından bahsetmek yerine Özel ağ kategorisinde anlatmaya devam edeceğim.

Ağınıza katılabilir miyim?

Özel (private) ve Herkese açık (public) ağ arasındaki fark ise tek bir madde ile kısıtlanabilecek seviyede değil de güzelce açıklanabilecek seviyededir.

En önemli farkları herkese açık ağlardaki “katılımcılar” izin almaksızın ağa dahil olabilmekteler. Bunun yanında herkese açık ağlarda bir kimlik sahibi olmaları gerekmiyor ve anonim olarak bulunmaları yeterli olmakta. Özel ağlarda ise izin sonucu katılımcı olup, bilinen bir kimliğe sahip olmaları gerekmektedir.

Fark sadece katılımcılarda değil, blokzincir ağına yazma işlemi için güvenlik altyapısı olarak da düşünülebilir. Ağın kullanımı sırasında herkese açık ağlarda “Proof of Work” veya “Proof of Stake” gibi konsensus(uzlaşma) mekanizmaları olmasına karşın, özel ağlarda özellikle önceden onaylanmış katılımcılar olmasından dolayı “oylama ve çokpartili” konsensus mekanizmaları kullanılmaktadır. Bu kısmı ayrı bir yazıda bahsedeceğim.

İki ağ arasında bir diğer önemli fark ise işlem süresi. Herkese açık ağlarda işlem süresi oldukça yavaştır. Bunun nedeni her bir işlem için açık ağlarda daha fazla emek verilmesi gerektiği olarak düşünülebilir. Bu da aslında merkezi olarak yönetilmemesinden dolayı konsensus mekanizmalarındaki ihtiyaçlardan dolayıdır. Dolayısıyla herkese açık ağ daha fazla enerji harcamaktadır.

Tüm bunlar bir hayal ve sadece teorik mi?

Yazının başında da biraz belirtmiştim aslında Bitcoin, Ethereum ve bildiğiniz bir çok “coin” aslında “Herkese açık ve izinsiz” bir blokzincir ağı üzerinde çalışmakta. Herkesin belirli konsensus algoritmasına göre yazı yazabildiği, anonim kimliğe sahip olduğu sistemler olarak düşünebiliriz.

Peki ya özel ve izinli ağı temsil eden bir blokzincir ağı var mı? Bunlardan en önemlisi kurumsal mimariler için kullanılan ve açık kaynak kodlu Hyperledger Fabric olarak söylenebilir. Benzer şekilde Hyperledger Fabric, çoklu organizasyon yapısı ile Konsorsiyum ağı olarak da kullanılmaktadır.

Hibrit blokzincir ağ içerisinde ise Ripple ve EOS örnek olarak verilebilmekte.

Ve sonuç

Sonuç olarak bahsettiğimiz 4 blokzincir ağ tipinin aşağıdaki gibi avantaj, dezavantaj ve kullanım alanları bulunmaktadır.

Özet geçmem gerekirse “Herkese açık” ağlar için performans, genişleme ve güvenlik konularında dezavantajlar bulunmasına rağmen; merkeziyetsizlik ve şeffaflıktan dolayı kriptopara ve belge onaylama süreçlerinde kullanıldığı görülmektedir.

“Özel” ağlar için ise performanstan kazanç ve erişim kontrollerinin güçlü olduğu; dış kaynaklarca denetlenebilirliği dolayısıyla güvenden dolayı eksikliklerinin olduğu düşünülebilir. Bu hali ile tedarik zinciri ve varlık sahipliği konularında kullanım alanlarının olduğu görülmektedir.

“Konsorsiyum” ağlar için ise private’taki denetlemenin çeşitlenebildiği, fakat yine de şeffaflıkta diğer ağlara göre geniş olmamasından dolayı bankacılık, tedarik zinciri ve araştırma konularında kullanıldığı görülebilir.

“Hibrit” ağlar için de konsorsiyum ağlara benzer faydaların yanında güncelleme süreçlerinin merkezi otoritede olmayan kısmından dolayı bazı eksiklikler görülebilmektedir. Mevcut hali ile hastane kayıtları ve emlak sektöründe kullanıldığı görülmektedir.